O tym kim jest dyspraktyk i z jakimi trudnościami się boryka zaczęto szerzej mówić w Polsce dzięki Fundacji „Szkoła Niezwykła", która została utworzona przez Małgorzatę Kruszewską - Przygodzką z myślą o własnej córce oraz dzieciach, którym dyspraksja utrudnia codzienne funkcjonowanie.

W dużym uogólnieniu dyspraksja to zaburzenie dotyczące koordynacji, planowania, zarówno ruchu, jak też myśli i uczuć.

Terminem używanym zamiennie jest Rozwojowe Zaburzenia Koordynacji. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku używano określenia „ niezdarne dziecko". Rzeczywiście dziecko z tym zaburzeniem to „pan lub pani Demolka".
Przewracające się potykające dziecko, które co chwilę coś zrzuca, brudzi się, nie może usiedzieć na miejscu. Jednak mimo tej ruchliwości najpóźniej kończy swoje zadania
np. ubieranie się, porządkowanie rzeczy. Często sprawia też wrażenie jakby nie rozumiało wydawanych mu poleceń.

Wielu nauczycieli spotyka na swojej drodze zawodowej takie dzieci. Rówieśnicy przyklejają im łatkę gapy lub niezdary. Z czasem takie dziecko może stać się ofiarą przemocy słownej lub fizycznej.

Jak odróżnić dyspraktyka od dziecka, którego trudności w funkcjonowaniu ruchowym wynikają z uwarunkowań środowiskowych lub czynników genetycznych?

Na przykład dziecko nie będące dyspraktykiem nie miało wcześniej okazji korzystać ze sztućców lub wycinać nożyczkami i na tle swoich rówieśników wypada niekorzystnie, poddane odpowiedniej stymulacji wyrówna braki. W przypadku dyspraktyka nie będzie to jednak takie proste, ponieważ nie będzie on w stanie w pełni dorównać rówieśnikom.

Najczęściej obserwujemy u dyspraktyka problemy z opanowaniem małej motoryki, z pismem ręcznym, wycinaniem, prawidłowym chwytem pisarskim, ale też schodzenie po schodach może się okazać nie byle jakim wyzwaniem. Ma to związek z zaburzoną percepcją głębi
i percepcją wzrokową. Dzieci te często nie widzą przedmiotów, które leżą w zasięgu ich wzroku. Zdecydowanie później niż rówieśnicy nabywają umiejętność jazdy na rowerze,
gdyż jest to związane z opóźnioną integracją obustronną. U niektórych dzieci nie dochodzi
do zakończenia procesu lateralizacji.

Dzieci z zaburzeniem dyspraksji mają problem ze słuchowym wyróżnieniem dźwięków z tła, szczególnie w klasie lub w sali w przedszkolu. Bardzo intensywnie oddziałujące dystraktory przeszkadzają dziecku w słuchaniu ze zrozumieniem i w pełnym skupieniu się
na opowiadaniu nauczyciela.

Częstym problem jest zaburzona kinestezja nie tylko ta dotycząca ruchów drobnych np. artykulacyjnych, ale też dużej motoryki .

Problem stanowi również właściwy odbiór bodźców i sygnałów, także tych płynących
z własnego ciała. Brak im świadomości gdzie znajdują się poszczególne części ciała.
Takie dzieci często potykają się o własne nogi, zahaczają dłońmi o przeszkody, „nie mieszczą się w drzwiach", mają problem z wytarciem pupy, bo nie czują, że może być brudna.
Jest to związane z zaburzonym czuciem własnego ciała. Często próbują same dostarczyć sobie wzmocnioną informację o swoim położeniu przez tupanie nogami o podłogę, czy wymachiwanie rękoma.

Dyspraktycy źle znoszą zmiany w swoim otoczeniu i nie radzą sobie z planowaniem szczegółowych kroków działania - jak przygotować wszystkie części ubrania lub w jakiej kolejności je założyć , jak posprzątać swój pokój, czy uporządkować miejsce pracy.

Często dzieci z dyspraksją mają znacznie zaburzone umiejętności funkcjonowania społecznego, ponieważ dyspraktyk nie przyswaja w naturalny, intuicyjny sposób reguł postępowania społecznego. W przeciwieństwie do dziecka autystycznego, dziecko dyspraktyczne bardzo chętnie chce uczestniczyć we wspólnych zabawach czy innych czynnościach, ale nie potrafi zachować się w grupie. Może przerywać innym dzieciom,
kiedy te mówią, może zachowywać się głośno, wpadać na inne dzieci.

Często prowadzi to do odrzucenia przez grupę i potęguje uczucie wyobcowania. Jeśli nie nauczymy dziecka metodą małych kroków właściwych zachowań społecznych może stać się ofiarą przemocy.

Dzieci te wyładowują swoje negatywne emocje najczęściej na swoich najbliższych.
Np. próby koncentrowania się w czasie zajęć szkolnych lub przedszkolnych są dla dyspraktyka ogromnym wysiłkiem i powodują silne napięcie, które musi znaleźć ujście ...
najczęściej na rodzicach lub rodzeństwie, bo przy nich czuje się bezpiecznie.

Co można zaobserwować u dziecka w wieku przedszkolnym:

• brudzi siebie i często otoczenie wokół siebie podczas jedzenia,
• ma trudności z samodzielnym ubieraniem się i czynnościami higienicznymi,
• trudność sprawia mu używanie sztućców ,
• może mieć trudności ze schodzeniem ze schodów,
• ma problemy z łapaniem małej piłeczki.

Dziecko w młodszym wieku szkolnym:

• pisze bardzo niewyraźnie,
• nie lubi angażować się społecznie,
• nie radzi sobie i nie chce brać udziału w zajęciach sportowych,
• może mieć problemy z brudzeniem się podczas jedzenia,
• ma niskie poczucie własnej wartości,
• nie jest w stanie nadążyć z pracami pisemnymi,
• można zaobserwować odrzucenie przez grupę.

Trudno być dyspraktykiem. W bliskim otoczeniu obiektywne trudności tych dzieci nie są postrzegane jako pewien rodzaj niepełnosprawności, ale jako przysłowiowa niezdarność, czy wręcz złośliwość z ich strony. Dlatego zamiast się denerwować kolejnym stłuczonym kubkiem lub potknięciem na prostej drodze, okażmy im cierpliwość i starajmy się zapewnić profesjonalną pomoc.

Jak pomóc małemu dyspraktykowi w codziennym życiu?

Komunikowanie się z dzieckiem dyspraktycznym.

Kiedy zwracasz się do dziecka upewnij się, że nawiązałeś z nim kontakt wzrokowy, najlepiej jeśli kucniesz lub pochylisz się tak, aby twoja twarz była na wysokości jego twarzy. Mów wolno i wyraźnie. Polecenia dziel na mniejsze części.

Jeśli używamy zbyt ogólnych lub zbyt złożonych poleceń to możemy się spodziewać, że dziecko nie ruszy się nawet z miejsca. Bo co to znaczy dla niego - „posprzątaj tutaj"?,
„odrób lekcje"? lub „będziemy robić laurkę dla babci"?.

Dziecko dyspraktyczne ma problem z zaplanowanemu czynności . Jeśli mamy robić laurkę - powiedz: „wyciągnij z tornistra blok i piórnik"..., „otwórz piórnik" .., „wyjmij kolorowe kredki"..., „teraz zegnij kartkę w ten sposób" ( tu powinna nastąpić prezentacja sposobu zgięcia kartki). To co nam wydaje się oczywiste, wcale nie jest oczywiste dla dyspraktyka.

Upewnij się, że dziecko rozumie znaczenie wszystkich słów i wyrażeń. Dziecko z dyspraksją często rozumie pewne sformułowania dosłownie; na przykład zwrot „sparzył się na czymś", będzie kojarzył z poparzeniem.
Powtórz kilkakrotnie swój komunikat. Upewnij się, że dziecko wie co ma zrobić. W domu można wspierać się tablicami, lub w przypadku starszego dziecka opisem danej czynności (na przykład mycia rąk: 1-odkręć kran, 2- namocz ręce ... itd.)

Pamiętaj, aby przy dziecku nie używać zwrotów : „ znowu się grzebiesz", „ciągle ci tłumaczę, a ty mnie nie słuchasz..".
Dyspraktyczne dziecko zdaje sobie sprawę, że nie radzi sobie z prostymi rzeczami. Starajmy się wzmacniać pozytywnie dziecko, rówieśnicy i tak nie pozwolą mu zapomnieć, że "odstaje od reszty".

Zaburzeniom o charakterze dyspraksji często towarzyszy nieprawidłowa kinestezjia artykulacyjna, dlatego wskazane są również ćwiczenia narządów artykulacyjnych.
Zacznij od naśladowania prezentowanych minek, naśladowania wyrazem twarzy emocji
i odczytywanie emocji z wyrazu twarzy. Później możesz, jeśli jest taka potrzeba, wykonywać masaże sfery oralno twarzowej.

Ćwiczeniami percepcji słuchowej mogą być zabawy z memo słuchowym, rozpoznawanie brzmienia instrumentów i odgłosów z otoczenia, odtwarzanie rytmów. Nieocenione wręcz
w tych zabawach okazuje się nie tylko instrumentarium Orffa i własne ciało, ale też przedmioty z najbliższego otoczenia dziecka.

Aby pomóc dziecku w kontrolowaniu napięcia dobrze jest stosować ćwiczenia oddechowe
i relaksacyjne.

Samoobsługa

Jak się ubrać? Razem z dzieckiem przygotowuj ubrania na następny dzień.
Poukładaj je w takiej kolejności, w jakiej dziecko ma je założyć - najpierw majtki, koszulka
i skarpety, dopiero później bluzka i spodnie. Dobrze jeśli dziecko może zidentyfikować przód
i tył ubrania (pomogą w tym aplikacje lub nadruki).

Kiedy dziecko zdejmuje ubrania tłumacz mu i pokazuj jak przewracać ubranie na prawą…stronę, jak składać ubranie, by później łatwo można je było założyć z powrotem.

Ćwicz z maluchem zapinanie guzików, zamków, wiązanie sznurowadeł. Staraj się™ dyskretnie mu pomagać, tak aby nie zniechęcić do dalszych prób samodzielności. Pamiętaj, że dziecko
z dyspraksją potrzebuje dużo większej liczby powtórzeń, aby nauczyć się prawidłowo wykonywać daną czynność.

W czasie posiłków zwracaj uwagę™na prawidłową…postawę dziecka przy stole. Usiądź przy nim i cierpliwie pokazuj jak prawidłowo trzymać i posługiwać się™ sztućcami. Jak duża powinna być porcja na widelcu lub łyżce, aby zmieściła się w buzi i nie wypadała z niej.

Przewidywalny stały plan dnia

Dla małego dyspraktyka ważny jest stały powtarzalny plan dnia. Dobrze jeżeli dziecko ma przy sobie rozpisany lub w przypadku mniejszych dzieci rozrysowany rozkład zajęć.
Wtedy będzie mu łatwiej zorientować się co będzie pierwsze, a co następne.

Do każdej zmiany trzeba przygotować dziecko wcześniej. Jeśli w szkole ma odbyć się koncert, porozmawiaj o tym, wyjaśnij jak należy się zachowywać i co się będzie działo.

Układaj z maluchem dużo historyjek obrazkowych, opowiadajcie co się wydarzyło najpierw,
a co później. Uświadamiaj dziecku ile czasu potrzebuje na daną czynność. Pomocne będą minutniki, klepsydry lub zwykły budzik.

Relacje społeczne i emocje

Relacje społeczne często nie są prawidłowe. Dziecko nie potrafi odczytywać i prawidłowo interpretować sygnałów przesyłanych przez rówieśników w czasie zabawy.

Tłumacz dziecku zasady gier i zabaw. Dobrze jeśli uda ci się przećwiczyć stosowanie tych zasad w relacji jeden na jeden. Tłumacz dziecku co mogą odczuwać inne osoby. Wyjaśniaj mu jeśli postąpiło niewłaściwie jak ma się zachować.

Ucz nazywać własne emocje. Daj małemu człowiekowi czas i wykaż zrozumienie dla jego przeżyć, to pomoże mu się uspokoić w trudnych sytuacjach.

Staraj się nie oceniać „wpadek" dyspraktyka przy innych - to może być odebrane jako przyzwolenie traktowania go jako ofiary.

Sprawność‡ motoryczna

Duża motoryka

Zachęcaj dziecko do udziału w zabawach i grach ruchowych. Baw się z dzieckiem,
aby poprawić jego dużą motorykę. Wykorzystuj elementy metody Weroniki Sherborne,
które będą pomagać w kształtowaniu czucia własnego ciała.

Stosuj:
• dotykanie, klepanie i masowanie poszczególnych części ciała,
• skakanie,
• czworakowanie, czołganie i turlanie i tory przeszkód,
• przeciąganie liny, siłowanie z drugim dzieckiem lub osobą dorosłą,
• rzuty do celu,
• zabawy koordynacyjne, i równoważne, chodzenie po ławeczkach, kamieniach rzecznych, chodzenie do przodu i do tyłu,
• ćwiczenia proponowane w metodzie Procus i Block .

Proponuj zabawy poprawiające praksję: ćwiczenia ruchów naprzemiennych, naśladowanie różnych póz ciała prezentowanych przez dorosłego, naśladowanie i imitowanie ruchów potrzebnych do wykonania wybranej czynności (ubierania spodni, czy mycia zębów).

Mała motoryka

Zachęcaj do wykonywania ćwiczeń małej motoryki: wszystkie ćwiczenia z wykorzystaniem zabaw paluszkowych, masażyków, przyczepiania klamerek, spinek, z darciem bibuły na małe kawałki i wyklejaniam nimi obrazka, zabawy pęsetami, nawlekanie korali, lub guzików, obrysowywanie szablonów, kalkowanie.

Pokazuj jak prawidłowo trzymać kredkę lub długopis (jeśli dziecko ma niezintegrowany
lub nieprawidłowy odruch chwytny skontaktuj się z terapeutą zajmującym się integracją odruchów kończyny górnej).

Pokazuj dziecku jak prawidłowo trzymać nożyczki i z nich korzystać. Ćwicz wycinanie po prostej linii, po łuku, a później przejdź do wycinania figur . Wykonuj małe cięcia, tnij powoli, pokazuj jak obracać papier w czasie cięcia. Będzie wymagało to dużej cierpliwości. Chwal dziecko za drobne sukcesy i za jego wysiłek wkładany w wykonanie zadania.

W czasie nauki czytania i pisania stosuj elementy MDS oraz zapomniane już (niestety ) stare metody fińskich pedagogów, opierające się na wielozmysłowym uczeniu się.

Jeśli dziecko ma problemy z pisaniem i szybko przy tym się męczy, pozwól mu odpowiedzieć na pytania ustnie (tak też można sprawdzić stopień opanowanego materiału),

Integracja zmysłów/ Koordynacja wzrokowo-ruchowa

Inicjuj zabawy poprawiające integrację zmysłową np.: z elementami metody werbo-tonalnej, powtarzanie sekwencji samogłosek i sylab, ćwiczenie sekwencji ruchowo- słuchowej, ćwiczenia sekwencji wzrokowo słuchowo ruchowej , odgadywanie zagadek węchowych lub dotykowych (memo węchowe lub dotykowe).

Wplataj ćwiczenia i zabawy ortooptyczne: ćwiczenia percepcji wzrokowej, wyszukiwanie takich samych elementów, wyszukiwanie różnic, różnicowanie kolorów, ćwiczenia wodzenia wzrokiem za różnymi przedmiotami, wodzenie wzrokiem za śladem świetlnym zostawionym przez latarkę na tablicy świetlnej.

Staraj się nie bombardować dziecka zbyt wielką ilością bodźców (może się to skończyć rozdrażnieniem lub silnym zmęczeniem dziecka).

Gdy dziecko ma trudności z przepisywaniem np. z tablicy, daj mu ksero tego co zamierzasz tam umieścić.

Zawsze zwracaj uwagę na prawidłową postawę dziecka, zarówno stojącą, siedzącą jak
i leżącą.

Ponieważ dyspraktycy często przejawiają zaburzenia integracji sensorycznej, dobrze jest współpracować z terapeutą SI .

Literatura:

• Halina Drachal „Życie w chaosie" w „ Głos Nauczycielski" nr 49 , 2011r.
• Aneta r. Borkowska, Łucja Domańska: Neuropsychologia kliniczna dziecka,
  PWN Warszawa 2007r.
• Mary Mountstephen: Jak wykryć zaburzenia rozwojowe u dzieci i co dalej?,
  Fraszka Edukacyjna , Warszawa 2011r.
• Bożena Odowska - Szlachcic: Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Wydawnictwo HARMONIA , Gdańsk 2010 r.
• Amanda Kirby: Dyspraksja rozwojowe zaburzenia koordynacji,
  Fundacja „Szkoła Niezwykła" , Warszawa 2010 r.

Artykuł ukazał się w Wielkopolskim Przeglądzie Logopedycznym Nr 1/13/2015