Komunikowanie się ma ogromny wpływ na rozwój każdego człowieka, na jego edukację, możliwości zawodowe, stosunki z innymi ludźmi – po prostu na wszystkie aspekty naszego życia. Piękna, zrozumiała wymowa, prawidłowa budowa i sprawność narządów artykulacyjnych, to dla większości rzecz oczywista. Bywa jednak tak, że komunikacja werbalna jest zaburzona lub nie ma jej wcale. Wiemy, że przyczyny takiego stanu rzeczy bywają różne. Jedną z nich jest upośledzenie umysłowe. Aby dziecko upośledzone komunikowało się z otoczeniem, często mija kilka, a nawet kilkanaście lat. Nauka mówienia, porozumiewania się w różnorodny sposób, nie rozpoczyna się bowiem w momencie, gdy dziecko wypowie pierwsze słowa lecz w chwili jego narodzin, a nawet wcześniej, w życiu płodowym.

U dziecka niepełnosprawnego często stwierdza się:
• nieprawidłowości w ssaniu i połykaniu,
• ograniczenie ruchomości języka i warg,
• brak lub słabą koordynację ruchów języka i tylnej ściany gardła, co sprzyja zachłystywaniu się i nadmiernemu występowaniu odruchu wymiotnego,
• trudności związane z prawidłowym oddychaniem,
• nieprawidłowości budowy szczęki, żuchwy, podniebienia i wady zgryzu,
• niedomykalnie warg
• ślinotok.

Wszystkie te objawy winny być korygowane przez logopedę od pierwszych dni narodzin dziecka. Brak odpowiednich ćwiczeń, masaży, wykształca nieprawidłowe umiejętności w spożywaniu pokarmów oraz wadliwą sprawność mięsni twarzy i jamy ustnej, co z kolei opóźnia rozwój mowy. Logopeda wie doskonale, iż narządy biorące udział podczas jedzenia służą także do tworzenia mowy. Ich prawidłowa ruchomość przy jedzeniu jest niezbędna do rozwoju sprawnych warg, języka i podniebienia, a w rezultacie do prawidłowego realizowania głosek. Zasadniczy wpływ na napięcie mięśni, pracę warg i języka ma również odpowiednia pozycja dziecka, właściwy dobór sztućców, naczyń, a także odpowiednia postać pożywienia.

Jak widzimy wczesna interwencja logopedy w pierwszych dniach, potem kolejnych tygodniach, miesiącach, a nawet latach życia dziecka, a w szczególności dziecka niepełnosprawnego, jest niezbędna. Wczesne usprawnianie narządów artykulacyjnych, wczesny rozwój mowy, to dla dziecka wieki kapitał, który będzie procentował przez całe życie. Brak wczesnej interwencji logopedycznej (do szóstego, nawet do dziesiątego roku życia) przynosi bardzo często nieodwracalne skutki.

Dla tak małego człowieka, jakim jest dziecko, szczególne znaczenie dla rozwoju ma wymiana informacji z innymi ludźmi. Wymiana ta może mieć charakter werbalny, odwołujący się do procesów myślowych i posiadający zdolności operowania mową, czyli oderwanymi od konkretu zbiorami symboli, lub niewerbalny. Komunikacja niewerbalna, przekazuje to, co jest nieświadome i niekontrolowane myślowo. Może też być świadomie odbierana i nadawana za pomocą gestu i symbolu, czyli za pomocą komunikacji intencjonalnej. Komunikacja niewerbalna jest bardzo ważnym sposobem porozumiewania się i odnosi się do:
• mimiki,
• postawy ciała,
• gestykulacji,
• wyrazu oczu,
• nieartykułowanych odgłosów,
• oddechu i in.

Są to zazwyczaj pierwsze sygnały małego dziecka, które matka rozumie doskonale. Niektóre z nich pozostają, gdyż mają charakter reakcji fizjologicznych, np. podczas smutku obniża się tonus mięśniowy, czego efektem jest ukazanie się specyficznej miny. Od możliwie najwcześniejszych momentów życia, należy wprowadzać komunikację odpowiednią do możliwości psychofizycznych dziecka. Aby wypracować sposób jego porozumiewania się z otoczeniem należy wybrać jedną z wielu metod komunikacji alternatywnych np.; Bliss, Makaton, piktogramy, porozumiewanie intencjonalne (gest, symbol). Można również połączyć elementy różnych metod dostosowując je do potrzeb i możliwości dziecka. Logopeda profesjonalnie wspomoże rodziców radą i dokona wyboru odpowiedniej metody.

Ostatnio dosyć modną metodą rehabilitacji jest dogoterapia, podczas której ma miejsce kształtowanie i rozwijanie funkcji poznawczych, rozwijanie sprawności fizycznej i manualnej, nawiązywanie kontaktu, itp. Jednak to nie wszystko. Ma ona również wpływ na kształtowanie podstaw do komunikacji, np. naśladowanie (oddechu psa, dyszenia, odgłosu wycia, szczekania, dmuchanie na sierść), uwrażliwienie polisensoryczne (dotyk, wzrok, słuch), wywoływanie głosek, i w końcu usprawnianie mowy biernej i czynnej.

Logopeda w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym poszukuje odpowiednich metod do porozumiewania się i nawiązywania kontaktów, dostosowując je do jego potrzeb i możliwości. Zachęca więc do komunikowania się z otoczeniem i kształtuje zdolności i umiejętności sygnalizowania i odbierania sygnałów. Rozwija zainteresowanie otoczeniem i wielozmysłowym jego poznaniem oraz rozumienie zachodzących w nim zjawisk. Jednak na choćby malutki sukces potrzeba niewiarygodnie dużej i mozolnej pracy od chwili przyjścia dziecka na świat.